We zijn blij dat jullie vandaag gekomen zijn. Via deze rondleiding willen we jullie graag terugbrengen naar het voormalige Rijkskrankzinnigengesticht dat hier in 1921, dus 100 jaar geleden, van start ging. We richten ons vandaag vooral op het kasteel zelf.

Hoe komt een psychiatrische instelling nu terecht in het kasteel van Oud-Rekem?

Om hier een antwoord op te geven, brengen we jullie terug naar de oorsprong van het kasteel. Tot aan de Franse revolutie was het kasteel in bezit van adellijke landheren. De laatste grafelijke familie (fam. D’Asprémont-Lynden) woonde hier niet permanent, ze liet het kasteel gedurende decennia gedeeltelijk bewonen door personeel. In 1778 besloten ze om het weinig comfortabele kasteel volledig te verlaten en te verhuizen naar Oostenrijk/Hongarije.

Tijdens de Franse revolutie werd het kasteel eerst tijdelijk gebruikt als veldhospitaal voor Oostenrijkse troepen en later werd het gebruikt door het Franse leger. In 1809 vaardigde Napoleon een besluit uit dat alle bedelaars en landlopers niet meer vrij mochten rondlopen. Hij richtte op diverse plaatsen een bedelaarskolonie op. In elk departement kwam er één. Voor het departement Nedermaas (Belgisch- en Nederlands-Limburg samen), met als hoofdplaats Maastricht, werd Rekem als locatie aangeduid.

Het kasteel bleef een hele tijd fungeren als bedelaarskolonie, maar in de loop van de jaren veranderde de populatie nog regelmatig:

– van 1891-1904 werd het een heropvoedingsgesticht voor jongens;

– van 1904-1920 werd het een toevluchtshuis voor mannen met een chaotische periode onder de oorlog;

• tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het bevolkt door vluchtelingen uit Noord-Frankrijk, vrouwelijke psychiatrische patiënten uit het Gesticht van Prémontré en door Duitsers geplaatste oorlogsvrijwilligers;
• vlak na de Eerste Wereldoorlog kwam het gebouw leeg te staan.

 

De toenemende werkloosheid in Rekem en omgeving en de overbevolking van het Krankzinnigengesticht in Doornik zorgden op 20.12.1920 voor een nieuwe bestemming. Dr. Glorieux, hoofdinspecteur voor instellingen van geesteszieken en abnormale kinderen, nam de beslissing om in Rekem een psychiatrische instelling op te richten. Hij was van mening dat niet alle patiënten in dezelfde instelling moesten geplaatst worden: zwaardere en minder zware gevallen moesten gescheiden worden. Hij zorgde ervoor dat 106 patiënten uit Doornik naar Rekem verhuisden. De eerste psychiatrische patiënten kwamen hier aan op 24 januari 1921. Het kasteel werd vanaf dan een gesticht voor misdadige zinnelozen. Het kreeg de naam Rijkskrankzinnigengesticht. In 1948 werd de instelling erkend als psychiatrisch ziekenhuis en nam het ministerie van Volksgezondheid de bevoegdheid over van Justitie.

Gedurende 68 jaar werd het kasteeldomein bewoond door psychiatrische patiënten. In 1921 was er nog geen sprake van psychiatrische ziektebeelden. De populatie bestond enkel uit mannen, die allemaal samen leefden. Het was een mengelmoes van mensen met een psychiatrische aandoening of een mentale handicap, maar ook misdadigers, landlopers en bedelaars kwamen hier terecht. In de tijdsgeest van toen was alles wat ‘anders was’ iets waar men niet mee te maken wilde hebben. Mensen waarvoor de familie zich schaamde of mensen die nergens terecht konden, werden opgesloten in een instelling. Vaak was dat voor de rest van hun leven. Zo zaten hier in Rekem mensen vanuit heel België van wie familie nietof nauwelijks op bezoek kwam.

Vandaag brengen we jullie graag terug naar de periode tussen 1921 en 1974, want dat is de periode dat patiënten in het kasteel verbleven. Via deze rondleiding brengen we het Rijkskrankzinnigengesticht weer terug tot leven.

 

 (hier bord plaatsen met schematisch overzicht van data)

Tot 1778 – verblijfsplaats van adellijke familie d’Aspremont-Lynden

Tijdens Franse Revolutie – Militair hospitaal voor Oostenrijkse soldaten

1811 tot 1891 –  Dépôt de Mendicité (bedelaarsgesticht)

1891 tot 1904 – Heropvoedingsgesticht voor jongens

1904 tot 1920 – Toevluchtshuis voor mannen

Tijdens 1^e WO – Vluchtelingen, vrouwelijke psychiatrische patiënten en aangehouden oorlogsvrijwilligers

 

1920 tot 1930 – Rijkskrankzinnigengesticht voor misdadige zinnelozen

Vanaf 1930 – Rijkskrankzinnigengesticht

1948 – Ministerie van Volksgezondheid neemt het Gesticht van Justitie over

1974 – opening nieuwe instelling: Openbaar Psychiatrisch Centrum Daelwezeth

Op 20.12.1920 kreeg het kasteel de bestemming van gesticht voor misdadige zinnelozen: het Rijkskrankzinnigengesticht (voor mannen). Mensen die niet pasten in de toenmalige maatschappij, werden meestal voor de rest van hun leven opgesloten in instellingen. In 1974 werd de nieuwe psychiatrische instelling geopend op de Daalbroekstraat.